Нақши журналистика дар ташаккули баробарии гендерӣ: аз стереотипҳо то тағйирот.

Журналистика ҳамчун яке аз абзорҳои қудратманди иттилоотрасонӣ ва таъсиррасонӣ дар афкори ҷамъиятӣ нақши калидӣ мебозад. Дар масъалаи баробарии гендерӣ, он на танҳо оинаи ҷомеа, балки як муҳаррики тағйирот низ мебошад. Баррасии амиқи муносибати журналистика ба гендер нишон медиҳад, ки расонаҳо метавонанд ё ба пешрафти баробарии гендерӣ мусоидат кунанд ё баръакс, бо такрори стереотипҳои куҳна, ин равандро боздоранд.

Бисёри таҳқиқотҳо нишон медиҳанд, ки тасвири гендерӣ дар расонаҳои анъанавӣ ва рақамӣ аксар вақт стереотипӣ аст:

Занон ҳамчун қаҳрамонҳои хонаводагӣ: Занҳо бештар дар мавқеъҳои вобастагӣ тасвир мешаванд, масалан, модар, зани хонашин ё шахси эҳсосотӣ.

Марҳилаи канории занон: Дар масъалаҳои ҷиддӣ, аз қабили сиёсат, иқтисодиёт ва амният, занон аксар вақт ё ҳамчун шахсони канорӣ тасвир мешаванд ё тамоман дар ин мавзӯъҳо иштирок надоранд.

Тавозуни гендерӣ дар матнҳо: Мардон одатан ҳамчун қаҳрамонҳои марказӣ ё коршиносон нишон дода мешаванд, дар ҳоле ки занон аксар вақт на ҳамчун овози худ, балки ҳамчун қурбонии вазъият тасвир мегарданд.

Ин равишҳо ба афкори ҷамъият таъсир мерасонанд ва тасаввуроти занонро дар ҷомеа маҳдуд мекунанд.

Бо вуҷуди камбудиҳо, журналистика дорои потенсиали бузург барои тағйири стереотипҳо ва ташаккули ҷомеаи боадолат мебошад. Барои ин лозим аст, ки расонаҳо якчанд стратегияҳоро истифода баранд:
1. Таъкид ба дастовардҳои занон: Расонаҳо метавонанд дастовардҳои занонро дар ҳама соҳаҳо (сиёсат, илм, варзиш, санъат) бештар нишон диҳанд, то тасаввуроти ҷомеа дар бораи нақши занон васеъ шавад.
2. Инъикоси баробар дар мавзӯъҳои ҷиддӣ: Занон бояд ҳамчун коршинос ва овози боваринок дар масъалаҳои муҳими иқтисодӣ, сиёсӣ ва илмӣ пешниҳод шаванд.
3. Шикастани стереотипҳо тавассути ҳикояҳо: Расонаҳо метавонанд бо пешниҳоди ҳикояҳои ҷолиби воқеӣ ва бидуни стереотип шахсиятҳои гуногунҷинсиро ҳамоҳанг намоиш диҳанд.

Рақамикунонӣ ва гендер:
Дар асри рақамӣ расонаҳои онлайн ва шабакаҳои иҷтимоӣ воситаи қавӣ барои пешбурди баробарии гендерӣ шудаанд:

Пахши овози занон: Дар платформаҳои рақамӣ занон имкон доранд, ки мустақилона нуқтаи назари худро пешниҳод кунанд, бе миёнаравӣ ё таҳриф.

Гурӯҳҳои ҳамкории иҷтимоӣ: Тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ гурӯҳҳои ҳамфикрон ташаккул меёбанд, ки метавонанд ба тағйири муносибатҳо ва афкор мусоидат кунанд.

Мундариҷаи таълимӣ: Дар платформаҳои рақамӣ паҳн кардани мундариҷаҳои таълимӣ метавонад дар рушди шуурнокии ҷомеа дар бораи ҳуқуқҳои занон мусоидат кунад.

Ҳарчанд имкониятҳои журналистика васеъанд, якчанд мушкилоти асосӣ дар пеши роҳ меистанд:

Таъсири иқтисодӣ ва сиёсӣ: Баъзе расонаҳо зери фишори соҳибкорон ё сиёсатмадорони кӯҳнагро қарор доранд, ки ташаккули мундариҷаи гендериро маҳдуд мекунанд.

Таассубҳои дохилӣ: Стереотипҳо на танҳо дар ҷомеа, балки байни худи рӯзноманигорон низ ҷой доранд.

Чӣ гуна журналистика метавонад таъсири воқеӣ дошта бошад?
Барои расидан ба тағйиротҳои устувор, пешниҳодҳои зерин метавонанд кумак расонанд:

1. Маориф ва омӯзиш:
Барномаҳои махсуси омӯзишӣ барои журналистон оид ба баробарии гендерӣ бояд ташкил карда шаванд.

Дар заминаи таҳсилот, факултаҳои журналистика бояд фанҳои махсус оид ба журналистикаи иҷтимоӣ ва баробарии гендериро ба нақша гиранд.

2. Баланд бардоштани гуногунрангӣ дар расонаҳо:
Гузоштани ҳадафҳои мушаххас барои ҷалби занон ба вазифаҳои роҳбарикунанда дар расонаҳо.

Баланд бардоштани саҳми занон дар таҳияи мундариҷа, махсусан дар мавзӯъҳои муҳим.

3. Дастгирии лоиҳаҳои иҷтимоӣ:
Роҳандозии лоиҳаҳои махсуси расонаӣ, ки ба ташвиқи ҳикояҳои мусбати занон ва дастовардҳои онҳо равона шудаанд.

Истифодаи грантҳои байналмилалӣ барои нашри маводҳо оид ба ҳуқуқ ва имкониятҳои гендерӣ.

4. Шабакаҳои байналмилалӣ:
Ҳамкорӣ бо расонаҳои байналмилалӣ барои мубодилаи таҷриба ва ҳикояҳои муваффақ.

Журналистика метавонад як абзори қавӣ барои ташаккули ҷомеаи баробар ва боадолат бошад, агар он нақши худро дар пешбурди баробарии гендерӣ дуруст иҷро кунад. Барои ин лозим аст, ки стереотипҳо шикананд, дар ҷомеа муҳокимаҳо оғоз шаванд ва расонаҳо бо масъулияти иҷтимоӣ фаъолият кунанд. Пешбурди баробарии гендерӣ тавассути журналистика на танҳо ба занон фоида мерасонад, балки барои тамоми ҷомеа муҳити муназзаму созанда фароҳам месозад.

Даъват ба амал: Расонаҳо бояд на танҳо воқеиятро инъикос кунанд, балки ба ташаккули он таъсир расонанд. Барои ин масъулияти ҳар як рӯзноманигор ва созмони расонаӣ муҳим аст. Бо саъйи муштарак, ҷомеа метавонад на танҳо баробариро эътироф кунад, балки онро амалӣ намояд.

Акси сарматн бо истифода аз зеҳни сунъӣ тарҳрезӣ шудааст.

Фарзона Норбадалова, рӯзноманигор

Маводи мазкур барои лоиҳаи НАНСМИТ «Баробарии рақамӣ: пешбурди огоҳии гендер тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ ва технологияҳои муосир байни ҷавонони Тоҷикистон» омода шудааст.