САВОДИ РАСОНАӢ: Таълими он тақозои давр аст

Ба ҷараёнҳои гуногуни террористиву экстремистӣ гаравиш пайдо кардани ҷавонону донишҷӯён, ба назари коршиносон, пайомади таъсири манфии расонаҳои хориҷӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ мебошад.

Дар ҳоли ҳозир инсоният иттилоъро ҳар рӯз аз фазои маҷозӣ дарёфт намуда, онро дар бештарини ҳолат бидуни ягон санҷидани дурустии он қабул менамояд. Ин ҳам дар ҳолест, ки ҷаҳони имрӯз пур аз хатару таҳдидҳои сиёсӣ буда, бархӯрди манфиатҳо ва ҷанги иттилоотӣ идома дорад. Гуфта мешавад, ки ифротгароён барои ба доми худ афтондани ҷавонон аз ҳамлаҳои киберӣ истифода мекунанд. Онҳо бо роҳи паҳн кардани иттилои бардурӯғ барои ҷомеа хатари мустақим эҷод менамоянд. Коршиносон низ яке аз сабабҳои ифротгаро шудани ҷавонону донишҷӯёнро дар надоштани саводи расонаӣ медонанд.

Маҷмӯи малакаю қобилиятҳоеро, ки ба одамон барои таҳлил, арзёбӣ, эҷод ва пахши иттилоот дар шакл ва жанрҳои гуногун имконият медиҳад, саводи расонаӣ номида мешавад. Он шахсро водор менамояд, ки ба он чизҳое ки тамошо мекунад, мебинад ва мехонад бо нигоҳи интиқодӣ муносибат кунад. Он ҳамчунин ба истеъмолкунандагони иттилоот имкон медиҳад, ки хабарҳои сомонаҳоро таҳлил кунанд, то дар он тарғибот, сензура ва ё яктарафагии иттилоъро дарк кунанд. Инчунин саводи расонаӣ барои фаҳмидани унсурҳои сохторӣ - ба монанди кӣ будани соҳиби ВАО, аз куҷо сармоягузорӣ шудани он ва ғайра, ки ба расонидани иттилоъ таъсир расонида метавонанд, ёрӣ мерасонад. Ҳадафи саводнокии расонаӣ мусоидат барои дарки афзалиятҳо ва маҳдудиятҳои расонаҳои гуногун мебошад. Дар ҳоле ки чунин аст, оё ба хотири пешгирӣ намудани хатарҳои манфии интернетӣ дар муассисаҳои таълимӣ таълим додани саводи расонаӣ тақозои замон нест?

Ду соли қабл зарурати татбиқи саводи расонаиро дар низоми маориф сухангӯи Вазорати маориф ва илми кишвар Эҳсони Хушбахт ба Вазорат пешниҳод намуд.

Ӯ дар матлаби худ хоста буд, то барои омӯзгорону хонандагон ва донишҷӯён дастури махсуси ёрирасон таҳия бигардад ва дар ин замина соатҳои омӯзишии алоҳидаи саводи расонаӣ дар давраҳои донишафзоии омӯзгорон роҳандозӣ ва зарурати он ба кормандони соҳаи маориф фаҳмонида шавад. Таълим додани соатҳои алоҳидаи саводи расонаӣ дар дохили дигар фанҳои таълимӣ аз пешниҳодҳои дигари ин рӯзноманигори тоҷик аст. Ӯ ҳамчунин мехост омӯзиш додани фарҳанги корбурди фанновариҳои навин барои хонандагон ба роҳ монда шавад.

Масъулини Вазорати маориф ва илм ба мо иттилоъ доданд, ки масъалаи мазкур дар ҳоли баррасӣ буда, пул ва фурсат мехоҳад.

Ин дар ҳолест, ки ниҳодҳои ҷомеаи маданӣ омӯзиши саводи расонаиро ба роҳ мондаанд.

Тайи чанд соли ахир дар назди факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Маркази саводи расонаӣ фаъолият мекунад, ки кораш аз ҳисоби бурсияҳои созмони байналхалқии “Internews” мечархад ва чанд давраи омӯзишиеро барои унвонҷӯёну устодони донишгоҳҳои минтақаҳои гуногуни кишвар доир намудааст.

Дар музофот низ ҳамин гуна талошҳо ба назар мерасад. Илҳом Ҷамолиён, расонашиноси маъруф лоиҳаи омӯзишии саводи расонаиеро дар вилояти Суғд гардон мекунад. Лоиҳаи ӯ дар фазои маҷозӣ қобили дарёфт ва корбурд буда, он бо номи www.mediasavod.tj фаъол аст. Ӯ мегӯяд, пас аз ширкат дар конфронси минтақавӣ дар бораи саводи расонаӣ дар соли 2018 аз ин самт огаҳӣ пайдо намуд ва он таваҷҷуҳи ӯро бедор намуд.

Халои мавҷуд дар фазои маҷозии тоҷикӣ ва кам будани мавод ба забони тоҷикӣ ӯ ва як гурӯҳ рӯзноманигоронро водор намуд, ки ба ин кор даст бизананд ва омӯзиши саводи расонаиро дар фазои маҷозӣ матраҳ намоянд.

“Мутаассифона, дар мо захираҳои дастрасе, ки ҳадди ақал ба одитарин пурсишҳои одамон посух диҳад, андак аст. Пойгоҳе, ки мо роҳандозӣ намудем ва муҳтавои онро рӯз то рӯз меафзоем, ба ниёзҳои мухотабон созгор шуда истодааст. Ин гуна пойгоҳҳо, ба пиндори ман, дар Тоҷикистон дар самтҳои гуногун дастикам бояд 20-30 адад бошад”, - гуфт Ҷамолиён.

Ин расонашинос мегӯяд, ба сурати умум дар кишвари мо дар ин самт кор ҳанӯз нав оғоз шуда истодааст ва хеле бад аст, ки мо дер монда истодаем. Ба назари коршинон бархӯрдор будан аз саводи расонаӣ одамонро аз таҳдиду хатарҳои интернетӣ эмин нигоҳ медорад.

Ҷовид Муқим, профессори тоҷик мегӯяд, мутаассифона на ҳама дарк мекунад, ки расонаҳо чӣ пахш менамоянд, кадом иттилоъ зиёновар аст ва ба тафаккури мо таъсири манфӣ мерасонад: “Мо дар замони ҷаҳонишавии иттилоот ба сар мебарем ва имкони тавассути интернет ва моҳвораҳо ба расонаҳои аксари кишварҳо дастрасӣ пайдо карданро дорем. Аммо бояд бидонем, ки расонаҳо бо чӣ ҳадафҳое мавод пахш мекунанд. Агар ҳадафи онҳо таҷоҳуми иттилоотӣ ба кишвару мардуми мо бошад, албатта мо бояд худро аз ин эмин дорем. Барои ин мо бояд саводи расонаӣ дошта бошем”.

Дар ин авохир дида мешавад, ки иттилоъ омехта шудааст ва иттилои воқеиву сараро аз носара ҷудо кардан, мӯй аз хамир ҷудо карданро мемонад. Ҳамин воқеият моро водор менамояд, ки ба масъалаи рушди саводи расонаӣ таваҷҷуҳ намоем.

Рустам Гулов, коршиноси расонаӣ бар ин назар аст, ки дар ҳоли ҳозир таваҷҷуҳ ба саводи расонаӣ камранг аст ва моҳияти онро ҷомеа ҳанӯз дарк накардааст.

“Бархе гумон мекунанд, ки саводнокии расонаӣ танҳо донишу малакаи техникии вобаста ба корбурди шабакаҳои иҷтимоӣ асту бас. Дар ҳоле ки саводи расонаӣ тафаккури истифодаи самараноки расонаҳост. Бо афзоиши расонаҳо ва падид омадани платформаҳои ҷадид дар мардум одатҳои нави истеъмоли маводҳои расонаӣ пайдо мешавад. Дар ин сурат ҷомеаро мебояд хусусиятҳои ин платформаҳоро аз худ намуда, онро самаранок ба кор барад. Аз ин нуқтаи назар омӯзиш бояд доимӣ бошад.

Бо рушди зеҳни сунъӣ иттилои бардурӯғ афзун мегардад. Аз ин рӯ, ҳар қадр ки фанновариҳои иттилоотӣ рушд ёбанд, зарурат ба саводи расонаӣ меафзояд”, - мегӯяд Рустам Гулов.

Мутахассисон мегӯянд, саводи расонаӣ дар муассисаҳои таълимии кишвар ҳанӯз ба таври расмӣ омӯзонида намешавад, ба ҷуз он ки дар факултетҳои журналистика гоҳе дар дарсҳои махсус мавзӯъҳое аз он таълим дода мешавад.

Илҳом Ҷамолиён дар тақвияти пешниҳоди Эҳсони Хушбахт хостори омӯзиш додани саводи расонаӣ аз кӯдакистон аст. Ба гуфтаи ӯ, дар ин ҳол шеваҳои тадриси он дар ҳар зина низ бояд гуногун бошад: “Истифода аз бозиҳо барои рушди саводи расонаӣ ва ба бор овардани тафаккури интиқодӣ дар кӯдакон ёрмандӣ намуда, баҳри дарёфти муҳтавои босифат замина хоҳад гузошт”.

Рустам Гулов андешаҳои Илҳом Ҷамолиёнро ҷонибдорӣ намуда, нақши саводнокии расонаиро дар бедор кардани тафаккури интиқодии кӯдак муҳим арзёбӣ менамояд. Ӯ гуфт: “Расонаомӯзӣ, ки истифодаи иттилоот ва расонаҳоро дар бар мегирад, бояд дар миёни кӯдакон ҷорӣ шавад. Чаро ки онҳо ҳар бор ки филми тасвириро мебинанд ва ба овезае зеҳн мегузоранд, истеъмолкунандаи иттилоот мегарданд”.

Дар ҳоле ки вазорати маориф ва илми кишвар масъалаи таълими саводи расонаиро меомӯзад, зарурати саводи расонаиро кайҳо дарк кардаанд ва онро дар дохили фанҳои таълимӣ ҳамчун соати алоҳида ба хонандагон омӯзиш медиҳанд. Дар баъзе кишварҳо, ҳатто ба сифати фанни алоҳида ва дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ ба сифати курсу семинарҳои махсус омӯзонида мешавад.

Ҷаҳони имрӯз, ки пур аз маълумоти бардурӯғ, нодуруст ва зараровар буда, таҳдидҳо ба амнияти иттилоотии корбарон афзун ва қурбонии бархӯрдҳои иттилоотӣ дар бештари ҳолат кӯдакону наврасон мебошанд, оё фурсати он нест, ки барои ташаккули тафаккури таҳлилӣ ва интиқодӣ саводи расонаӣ миёни ҷомеа таълим дода шавад ва амнияти иттилоотии кишвар ҳифз карда шавад?!

http://javonon.tj/news/maorif-va-ilm/savodi-rasona-talimi-on-ta-ozoi-davr-ast/